Mỗi năm Khoa Điều trị rắn cắn thuộc Trại rắn Đồng Tâm ( T.iền Giang) tiếp nhận và chữa trị cho trên 1.000 ca rắn cắn.
Tại Khoa Điều trị rắn cắn của Trung tâm Nuôi trồng, nghiên cứu, chế biến dược liệu – Cục Hậu cần Quân khu 9 (hay còn gọi là Trại rắn Đồng Tâm) mỗi năm tiếp nhận và chữa trị trên 1.000 ca rắn cắn, cá biệt có năm số người bị rắn cắn đến chữa trị tại trung tâm lên đến 1.800 ca.
Trong đó có khoảng 70% là rắn độc cắn. Đa số các nạn nhân bị rắn cắn đến từ nhiều tỉnh vùng ĐBSCL như: T.iền Giang, Bến Tre, Long An, Đồng Tháp, Vĩnh Long, … Nhiều nhất là người dân bị rắn lục đuôi đỏ cắn, trung bình mỗi năm chiếm từ 650-700 ca.
Thiếu tá, bác sĩ Lê Văn Tâm – Phó chủ nhiệm Khoa Điều trị rắn cắn của Trại rắn Đồng Tâm tận tình chữa trị cho bệnh nhân bị rắn cắn. Ảnh: ĐH
Thiếu tá, bác sĩ Lê Văn Tâm – Phó Chủ nhiệm Khoa Điều trị rắn cắn của Trại rắn Đồng Tâm cho biết, vào mùa mưa rắn xuất hiện nhiều ở các tỉnh ĐBSCL. Và đây là nguyên nhân chủ yếu khiến số người bị rắn cắn vùng này gia tăng mạnh vào thời điểm này. Đặc biệt nếu bị các loại rắn độc như: Rắn hổ mang, rắn lục đuôi đỏ, rắn cạp nong, rắn cạp nia, hổ lửa cắn nếu không được đưa đi cấp cứu, chữa trị kịp thời rất dễ dẫn đến t.ử v.ong.
Theo bác sĩ Tâm, điểm cốt yếu trong việc điều trị rắn cắn là phải xác định được loại rắn nào cắn để chữa trị kịp thời bằng huyết thanh kháng nọc rắn đó và khả năng chữa khỏi là hoàn toàn.
Theo đó, mỗi năm vào mùa mưa Khoa Điều trị rắn cắn của Trại rắn Đồng Tâm tiếp nhận và điều trị khoảng 600 – 700 ca. Các nạn nhân bị rắn cắn được đưa đến cơ sở kịp thời và được điều trị bằng thuốc kháng huyết thanh kháng nọc rắn nên hầu hết các trường hợp bị rắn cắn đều được cứu sống và sớm phục hồi sức khỏe, không có trường hợp t.ử v.ong.
Trại rắn Đồng Tâm nơi nuôi và bảo tồn nhiều loài rắn. Ảnh: ĐH
“Để đề phòng rắn độc cắn, bà con nên hạn chế đi đến những nơi có cây, cỏ rậm rạp. Nếu cần thiết đến những nơi đó thì nên phải có dụng cụ bảo hộ và khi đi cần dùng gậy để xua đuổi rắn. Không bắt rắn nếu không biết rắn đó là loại rắn gì và tuyệt đối không được bắt rắn nếu biết đó là rắn độc..” – bác sĩ Tâm khuyến cáo.
Bác sĩ Tâm cũng khuyến cáo trường hợp người dân bị rắn cắn thì nên hết sức bình tĩnh chú ý xem đó là loại rắn gì. Sau đó đến ngay cơ sở y tế gần nhất để xử trí bước đầu vết cắn, và nhanh chóng đến cơ sở y tế điều trị rắn cắn để được chữa trị kịp thời. Tuyệt đối không nên đắp vào vết cắn bất cứ loại lá cây hay cỏ dại vì rất có thể dễ dẫn đến bị n.hiễm t.rùng và làm mất thêm thời gian để được cấp cứu.
Trường hợp người dân sau khi bị rắn cắn nếu đ.ập c.hết được con rắn đó thì nên mang xác con rắn đến cơ sở y tế để giúp các bác sĩ biết chính xác đó là loại rắn gì để dùng kháng huyết thanh kháng nọc rắn đó điều trị.
Nhiều loại rắn được nuôi tại Trại rắn Đồng Tâm. Ảnh: ĐH
Ngoài chữa trị rắn cắn, Trại rắn Đồng Tâm còn được biết đến là “bảo tàng” rắn đầu tiên ở Việt Nam. Nơi đây nuôi và bảo tồn nhiều chủng loại rắn khác nhau: rắn lục, rắn hổ, cạp nong (mai gầm), cạp nia (mai bạc),…Trong đó bảo tồn 2 loài rắn: Rắn hổ mang đất và hổ mang chúa là những loại rắn độc được xếp trong sách đỏ Việt Nam.
Ở đây, việc nuôi và bảo tồn các loài rắn còn nhằm mục đích là nuôi rắn lấy nọc cung cấp cho Viện vắc- xin và sinh phẩm Y tế (thuộc Bộ Y tế, cơ sở đóng tại Nha Trang) sản xuất huyết thanh kháng nọc rắn điều trị rắn cắn. Mỗi lần lấy nọc rắn chỉ từ 1-2 giọt nọc/con.
Với 10g (gam) nọc rắn có thể điều chiết một lượng huyết thanh đủ phục vụ nhu cầu cả nước mỗi năm.
Huyết thanh kháng nọc rắn được sản xuất thế nào?
Huyết thanh được xem là liều thuốc hồi sinh cho các bệnh nhân nguy kịch do rắn độc cắn. Tuy nhiên, số lượng huyết thanh được sản xuất còn hạn chế.
Một số loài rắn chứa nọc độc như hổ chúa, lục đuôi đỏ, cạp nong, cạp nia…, có thể gây nguy hiểm cho tính mạng con người. Lúc này, huyết thanh kháng nọc rắn sẽ giúp trung hòa lượng nọc độc cố định trong cơ thể. Tuy nhiên, việc chỉ định cần được cân nhắc kỹ lưỡng do huyết thanh tương đối đắt t.iền và thường được sản xuất, cung cấp với số lượng giới hạn.
Huyết thanh kháng nọc rắn là gì?
Theo tiến sĩ Lê Quốc Hùng, Trưởng khoa Bệnh Nhiệt đới, Bệnh viện Chợ Rẫy (TP.HCM), huyết thanh kháng nọc rắn là thuốc điều trị đặc hiệu hiệu quả hoặc thuốc giải nọc rắn độc.
Huyết thanh kháng nọc rắn chứa các globulin có khả năng trung hòa đặc hiệu một loại nọc rắn lấy được từ huyết thanh gia súc khỏe mạnh (ngựa, cừu, la, lừa) đã được miễn dịch với nọc rắn.
Bằng cách cho gia súc tiếp xúc và nhiễm độc bởi một loại nọc rắn đơn thuần, lúc này, chúng ta thu được huyết thanh đơn giá (đơn đặc hiệu) trung hòa nọc độc của một loài rắn.
Khi gia súc được gây miễn dịch với nhiều loại nọc rắn độc, chúng ta thu được huyết thanh kháng nọc đa giá (đa đặc hiệu). Huyết thanh này có khả năng trung hòa được nọc độc của nhiều loài rắn khác nhau.
Sau khi lấy nọc rắn, người ta sẽ cho gia súc tiếp xúc và nhiễm độc, từ đó tổng hợp huyết thanh dựa trên huyết tương và kháng thể của gia súc. Ảnh: Nature .
Tại Việt Nam, huyết thanh kháng nọc rắn có trong “Danh mục thuốc chữa bệnh chủ yếu sử dụng tại các cơ sở khám chữa bệnh” của Bộ Y tế ban hành năm 2005.
Huyết thanh kháng nọc rắn ở dạng lỏng được đựng trong lọ thủy tinh, bảo quản ở 2-8 độ C không cần cấp đông. Huyết thanh kháng nọc rắn đông khô được cất giữ lâu hơn nhưng đắt t.iền hơn và phải được hòa tan trở lại trước khi dùng.
Huyết thanh kháng nọc rắn đa giá được sử dụng để điều trị những hội chứng nhiễm độc do rắn độc cắn trong tình huống chưa xác định chắc chắn loại rắn. Huyết thanh kháng nọc rắn đơn đặc hiệu được sử dụng khi xác định được chính xác về loại rắn đã cắn.
Liều thuốc hồi sinh
Theo tiến sĩ Hùng, huyết thanh kháng nọc cần được cho sớm khi có chỉ định. Nó giúp phục hồi bệnh cảnh nhiễm độc toàn thân ngay cả khi tình trạng này đã tồn tại nhiều ngày hay xuất hiện rối loạn đông m.áu.
Tuy nhiên, huyết thanh kháng nọc rắn có phòng ngừa được hoại tử tại chỗ hay không là vấn đề còn đang bàn cãi, dù vậy, nó vẫn đem lại hiệu quả trong tình huống này. Huyết thanh kháng nọc cần được sử dụng sớm trong vài giờ đầu sau khi bị cắn.
Người đàn ông ở Tây Ninh mang theo rắn hổ mang chúa vào phòng cấp cứu. Người này giữ được mạng sống nhờ được truyền huyết thanh và điều trị tích cực tại Bệnh viện Chợ Rẫy.
Trong tình huống bệnh nhân bị rắn độc cắn và xuất hiện triệu chứng nặng, huyết thanh giúp bệnh nhân cảm thấy khỏe hơn. Các dấu hiệu buồn nôn, đau đầu, đau nhức toàn thân và tại chỗ có thể mất đi nhanh chóng.
Ngoài ra, tình trạng c.hảy m.áu, nhiễm độc thần kinh (với rắn hổ cắn) cũng bắt đầu được cải thiện sau khoảng 30 phút truyền huyết thanh. Tuy nhiên, huyết thanh vẫn có thể gây tỷ lệ phản ứng nhỏ (phản vệ, sốt, buồn nôn, đau khớp, đau cơ…).
Rắn độc cắn đưa cùng lượng nọc độc vào cơ thể t.rẻ e.m tương tự người lớn. Vì vậy, t.rẻ e.m cũng được cho liều lượng huyết thanh kháng nọc như người lớn.
Huyết thanh kháng nọc rắn hiếm và đắt t.iền, do đó, bác sĩ chỉ dùng trong bệnh cảnh nặng, đe dọa tính mạng hoặc chi của bệnh nhân. Khi dùng, huyết thanh kháng nọc rắn có thể liên quan phản vệ, bệnh huyết thanh. Phản ứng phản vệ có thể dự phòng và điều trị với adrenalin, kháng histamin và corticosteroids…
